Nie wiem, jak ich mam cenić… - Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów

Ksiazka Justyny Kowalskiej-Leder jest ksiazka wazna, odwazna, a i nowatorska. Widac to na tle wielu znaczacych przeciez publikacji dotyczacych Zaglady wydanych w Polsce w ostatnich latach, a moze wlasnie dopiero na tle tychze prac. Stanowi swietna i niezwykle sumienna rekapitulacje, ale i rewizje ustalen dotychczasowych. Autorka wskazujac na zlozonosc relacji pomocowych proponuje perspektywe badan do tej pory na gruncie polskim nie podejmowana.
Zwraca uwage na nieoczywistosc kategorii epistemologicznych i kwalifikacji etycznych zazwyczaj uzywanych w opisie doswiadczen granicznych. Wydobywa chetnie pomijana moralna ambiwalencje widoczna w postawach i w relacjach ofiar, swiadków i ratujacych. Równiez konsekwencje po - mijania splotu ambiwalencji czynnych w konstruowaniu krytycznego namyslu nad pamiecia indywidualna, namyslu nad uwiklana w historyczne zaszlosci pamiecia zbiorowa, a wreszcie nad debata publiczna na temat polskiego doswiadczenia wojny i Zaglady.
Te zabiegi prowadza do krytycznej refleksji nad pojeciami uzywanymi do konceptualizacji stosunku Zydów i Polaków (i odwrotnie) i nad emocjonalna intensywnoscia debaty - zarówno tej publicystycznej, jak i naukowej. Nie bez znaczenia jest tez i to, ze autorka podnosi role zaniedbywanych do tej pory czynników róznicujacych doswiadczenia zwiazane z Zaglada, takich jak plec, wiek, stan cywilny, poziom edukacji, pochodzenie klasowe oraz czynniki osobowosciowe i psychologiczne - slowem, podkresla wage miejsca, z którego mówi i dziala podmiot swiadczacy/swiadkujacy.
(Prof. Marek Zaleski)